Urodz­ił się 4 mar­ca 1932 w Pińsku, dziś na Białorusi — najwybit­niejszy pis­arz spośród pol­s­kich reporterów, autor m.in. “Cesarza” i “Szachin­szacha”, które przyniosły mu świa­tową sławę. Zmarł w Warsza­w­ie 23 sty­cz­nia 2007 roku.

Życie Ryszarda Kapuś­cińskiego od dziecińst­wa upły­wało pod znakiem wędrówki, podróży. Najpierw była to tułaczka wymus­zona na rodzinie pis­arza przez wojnę, następ­nie — pode­j­mowane przez niego od połowy lat pięćdziesią­ty­ch wyprawy reporter­skie. Kondy­c­ja “człowieka w drodze” w oczy­wisty sposób warunk­u­je tę twór­c­zość, stanow­iła jed­nak zarówno niezbęd­ną inspirację, jak i — niejed­nokrot­nie — utrud­nie­nie w pra­cy:

“Reporter pracu­je na zasadzie aku­mu­la­tora — mówił autor ‘Cesarza’ — ładu­je, zbiera, wchła­nia w siebie tę całą rzeczy­wis­tość, gro­madzi mate­ri­ał, więc wtedy nie ma cza­su na pisanie. Paradoks mego zawodu pole­ga na tym, że lit­er­at­u­ra bierze się z podróży, ale sama podróż uniemożli­wia pisanie. Bo podróż jest cza­sem zbyt cen­nym, sytu­ac­ja podróży jest zbyt cen­na, by pisać.” 

(“Auto­portret reportera”, 2006)

• 

Pier­wszą i od razu bard­zo dra­maty­czną podróż Kapuś­ciński odbył jako sied­mi­o­let­ni chło­piec. We wrześniu 1939 roku wyruszył z matką i młod­szą siostrą ze wsi Pawłów, gdzie spędza­li wakac­je, do odległe­go o 300 kilo­metrów rodzin­nego mias­ta — Pińska na Pole­siu. ?‍?‍?‍? Wędrówka w tłu­mie prz­er­ażony­ch uchodźców i widok zniszczeń po bom­bar­dowa­ni­ach były końcem spoko­jne­go dziecińst­wa. Kole­jne kilka miesię­cy przyszły pis­arz spędz­ił w Pińsku pod oku­pacją radziecką, cier­piąc głód i stra­ch opisane po lat­ach w “Imperi­um” (1993). Potem, wios­ną 1940 roku, ucieka­jąc przed groźbą wywózki, Maria Kapuś­cińska z dziećmi prze­dostała się w oko­lice Warsza­wy, gdzie odnalazła męża, zbiegłe­go z trans­portu do Katy­nia. Zamieszkali najpierw w Sier­akowie, później w Warsza­w­ie, na Krochmal­nej (przy jed­nej z bram get­ta), a następ­nie w Świdrze. Po wojnie rodz­i­na osi­adła w stol­i­cy.

W drugiej połowie lat czter­dzi­esty­ch Kapuś­ciński uczył się w Gim­nazjum im. Stanisława Stasz­i­ca. Trenował piłkę nożną i boks (został wicemistrzem juniorów Warsza­wy w wadze kogu­ciej), pisy­wał także wier­sze i posyłał je do pism lit­er­ac­kich. Zade­bi­u­tował jako poeta jeszcze przed maturą, w 1949 roku w tygod­niku “Dziś i Jutro”. Mimo że po lat­ach nazwał swo­je młodzieńcze utwory “pro­duk­cyjną majakowszczyzną”, ich pub­likac­ja w prasie otworzyła mu drogę do? dzi­en­nikarst­wa — zwró­ciła mianowicie uwagę redak­torów tworzące­go się pis­ma “Sztan­dar Młody­ch”, którzy zapro­ponowali początku­jące­mu autorowi współpracę. Kapuś­ciński najpierw został gońcem (dzięki czemu poz­nał takich twór­ców, jak Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Leopold Staff czy Julian Tuwim), a z cza­sem zaczął pub­likować włas­ne tek­sty. 

W październiku 1950 roku świeżo opier­zony dzi­en­nikarz zaczął stu­dia na wydziale polonistyki Uni­w­er­syte­tu Warsza­wskiego, ale potem przeniósł się na his­torię, prz­ery­wa­jąc cza­sowo pracę w redakcji. ??‍? Jako stu­dent prowadz­ił zaję­cia na III roku filo­zofii, uczest­nicząc ???w zaję­ci­ach kat­edry Leszka Kołakowskiego. W 1952 roku ożenił się z Alicją Miel­czarek, stu­den­tką medy­cyny, przyszłą dok­tor pedi­atrii, a w roku następ­nym urodz­iła im się córka Zofia.

Debi­ut lit­er­acki znane­go i cenione­go reportera to „Busz po pol­sku” z 1962 roku – czyli cykl repor­taży o tem­atyce kra­jowej. W tym też roku zosta­je pra­cown­ikiem Pol­skiej Agencji Pra­sowej. To właśnie z ramienia PAP-u zosta­je wysłany aż na sześć lat do Afryki. Pobyt na czarnym lądzie był okre­sem szczegól­nie inten­sy­wnej i ciężkiej pra­cy reporter­skiej. Kon­ty­nent podle­gał bolesnym tans­for­ma­cjom i ewolucjom, zmieni­ały się rządy, wybuchały rebe­lie i pow­sta­nia. Wszędzie tam, gdzie dzi­ało się dużo, był Kapuś­ciński. Potrafił On w doskon­ały sposób przewidzieć to, co ma się wydarzyć, potrafił przewidzieć i uprzedz­ić pewne wydarzenia. Ta zdol­ność wynikała z doskon­ałej zna­jo­moś­ci i rozez­na­nia w sprawach Afryki. Kapuś­ciński potrafił wyczuć wewnętrzne napię­cia, posi­adał prawdzi­wy instynkt reportera.

W 1968 roku powraca do kra­ju na reha­bil­i­tację po malarycznym zapale­niu opon móz­gowych i gruźl­i­cy. Nie może jed­nak usiedzieć na miejs­cu, wkrótce wyrusza na Kaukaz podróżu­je po połud­niowych repub­likach ZSRR. Efek­tem tej podróży jest „Kir­giz schodzi z konia” (1968). W tym samym roku wyjeżdza na pięć lat do Ameryki Połud­niowej, jest kole­jno stałym kore­spon­den­tem w Chile, Brazylii i Meksyku. Tam, podob­nie jak w Afryce, sta­je się świad­kiem krwawych zamieszek i zamachów stanu. Owocami tych obserwacji są książki „Chrys­tus z kara­binem na ramie­niu” (1975) i „Woj­na fut­bolowa” (1978). W 1974 odwiedza Azję i Afrykę, w 1975 Bliski Wschód, w lat­ach 1975/1976 – Angolę, co ma wyraz w książce „Jeszcze jeden dzień życia” (1976). Szczegól­nie ważne książki związane z tym okre­sem to „Cesarz” (1978) i „Szachin­szach” (1982) . W książkach tych, Kapuś­ciński zaskoczył wszys­t­kich sposobem przed­staw­ienia repor­tażu. Łącząc cechy repor­tażu z powieś­cią, dał się poz­nać jako doskon­ały pis­arz. Książki te odbiły się świa­towym echem przynosząc lau­ry uzna­nia dla pióra Kapuś­cińskiego. Lata 80-te to okres odpoczynku i wytch­nienia. Kapuś­ciński wyda­je się zmęc­zony relacjonowaniem rewolucji i przewrotów. Z reportera sta­je się pub­l­i­cys­tą, pis­arzem, poetą i myśli­cielem. Wyrazem tego jest zbiór wier­szy „Notes” (1986) oraz „Lap­i­dar­i­um” (1990) – cykl aforyzmów i reflek­sji nad życiem. Jed­nak okres „reporter­skiego odd­echu” nie trwał dłu­go. Już w 1993 wyda­je „Imperi­um”, książkę będącą relacją z podróży po były­ch połud­niowych repub­likach ZSRR. Książka jest opisem zmi­an, jakie zaszły po upad­ku ZSRR. Kapuś­ciński porównu­je to z obrazem repub­lik z 1968 roku. „Imperi­um” doskonale opisu­je współczes­ną Rosję. Przed­staw­ia Gruzję, Afgan­istan, Kir­gizję i inne repub­liki połud­niowe , jako kra­je o bogatej kul­turze i trady­cji. Kole­jną książką Kapuś­cińskiego jest „Heban” (1998) ksiązka , która powraca do tem­atu afrykańskiego. W 2000 ukazu­je się czwarta część Lap­i­darów Lap­i­dar­i­um IV . Jesienią 2000 wydany zosta­je album fotograficzny Z Afryki zaw­ier­a­ją­cy zdję­cia z afrykańs­kich podróży Kapuś­cińskiego. Kole­jną książką jest Lap­i­dar­i­um V (listopad 2002). W 2003 ukazu­je się Auto­portret reportera. W 2004 roku ukazu­ją się Podróże z Herodotem zaś w 2006 tomiki poezji Prawa natu­ry oraz Ten inny

^{Przy­go­towała Ilona W.K.}

^{Źródło: “Kapuś­ciński non fic­tion” A.Domosławski, Życie i twór­c­zość. Artys­ta. Culture.pl, Wikipedia.pl, Telewiz­ja Lit­er­acka}

Zachę­cam do obe­jrzenia wywiadu z Ryszardem Kapuś­cińskim, który udostęp­niła ?? Telewiz­ja Lit­er­acka TVL, por­tal społecznoś­ciowy poświę­cony lit­er­aturze http://telewizjaliteracka.pl. ??????